Pinus massoniana Lamb – Thông đuôi ngựa

Tên khoa học: Pinus massoniana Lamb.

Tên Việt Nam: Thông đuôi ngựa

Tên khác: Thông mã vĩ, thông tầu.

Họ: Thông – Pinaceae.

Mô tả hình thái

Là cây gỗ lớn, có thân tròn, thẳng, cao từ 20-25m, nơi đất tốt có thể đạt chiều cao 30m, đường kính đạt tới 0,5-0,6m. Các bộ phận non của thân và cành có màu nâu nhạt, vỏ mỏng và bong thành mảng đây chính là đặc điểm bề ngoài để phân biệt với thông nhựa. Vỏ cây màu nâu sẫm, nứt dọc thành các khe. Tỉa cành và tỉa thưa tự nhiên sớm nên cây từ 5-6 tuổi trở đi trên thân để lại nhiều vết sẹo của các vòng cành. Cành nhánh cong queo tạo nên tán cây xơ xác khi cây trưởng thành từ 20 tuổi trở đi.

Lá cây có 2 dạng hình tuyến và hình kim, lá hình tuyến chỉ tồn tại ở cây con dưới 1 tuổi, chúng mọc xoắn trên thân cây non có màu xanh lá mạ với chiều dài 2-4cm. Các lá này dần khô và rụng đi thay vào đó là các bó lá kim chiều dài lá kim tăng dần theo tuổi cây và đạt tối đa 15-20 cm ở cây trưởng thành. Tán lá ở 5-10 tuổi là hình tháp sau đó chuyển thành hình trứng và hình lọng ở tuổi già.

Thông đuôi ngựa ở 6-7 tuổi đã bắt đầu ra hoa kết quả. Hoa đơn tính cùng gốc, hoa đực ra hoa vào tháng 3-4, quả chín vào tháng 11-12 năm sau. Hạt có hình trái xoan dẹt, khi chín có màu nâu sẫm, trọng lượng trung bình 1000 hạt là 10-14g. Tỷ lệ chế biến 40-50 kg quả được 1 kg hạt. Tỷ lệ nẩy mầm của hạt mới thu hoạch đạt trên 90%.

Đặc điểm sinh thái

Thông đuôi ngựa có nguồn gốc địa lý ở vùng ôn đới Trung Quốc, tập trung nhất là vùng Đông Nam của lục địa Trung Quốc, đảo Đài Loan và các tỉnh biên giới Việt Nam. Chúng phân bố liên tục trên phạm vi rộng từ khoảng 21-36^ovĩ độ Bắc. Ở Việt Nam thông đuôi ngựa được trồng rải rác ở một số tỉnh miền Bắc như Đá Chông-Hà Tây, Phú Điền-Thanh Hoá, Yên Lập-Quảng Ninh nhưng giới hạn chủ yếu cũng từ 20^ovĩ độ Bắc trở lên. Là cây ưa sáng nhưng chịu bóng lúc nhỏ. Yêu cầu nhiệt độ bình quân hàng năm của không khí từ 13-20^oC hoặc nhiệt độ bình quân của các tháng trong năm 18^oC. Nó có thể chịu rét với nhiệt độ thấp -15^oC. Lượng mưa biến động từ 1.500-2.000mm. Độ cao phân bố chủ yếu từ 600-800m. Ngoài giới hạn này tùy theo điều kiện đất đai mà thông đuôi ngựa có thể phát triển ở vùng thấp hơn hoặc cao hơn giới hạn trên. Đã có những vùng thông rộng lớn được trồng ở các vùng có độ cao 300-1500 mét tại một số tỉnh miền núi phía Bắc, cây thông đuôi ngựa vẫn sinh trưởng tốt và có năng suất khá cao. Thông đuôi ngựa thích nghi với nhiều loại đất khác nhau như các loại đất phát triển trên macma axit và đá cát, đất đồi phát triển trên phiến sét và đá biến chất, dốc mạnh và vừa. Nhìn chung loài sinh trưởng tốt trên dạng đất tơi, xốp, thoát nước, có độ dày tầng đất trên 40cm, pH 4,5-5,5. Do đã được gây trồng lâu đời và thích nghi rộng ở Việt Nam nên thông đuôi ngựa được coi như là loài cây ”bản địa hoá”.

Công dụng

Gỗ thông đuôi ngựa có màu vàng nhạt, lõi có vân đỏ, giác màu trắng hơn, sợi gỗ dài, thẳng, mặt gỗ mịn, có mùi dầu. Hàm lượng xenlulo cao 62,1% vì vậy gỗ thông đuôi ngựa được dùng làm nguyên liệu giấy, làm trụ mỏ vì có sức bền và ít bị mối mọt, làm đồ gia dụng vì dễ bào, ăn sơn và dầu bóng. Ngoài ra cây thông đuôi ngựa còn cung cấp nhựa thông dùng trong công nghiệp. Gỗ có giác và lõi phân biệt, giác màu vàng nhạt, lõi màu vàng, có mùi thơm. Vòng sinh trưởng rõ và dứt khoát, rộng 3-6mm. Gỗ sớm và muộn phân biệt rõ, gỗ muộn ít, thường chỉ chiếm 1/5 bề rộng của vòng sinh trưởng. Dưới lúp X10 có thể thấy rõ quản bào. Tia gỗ có hai độ rộng khác biệt, tia bình thường nhỏ và hẹp, tia có chứa ống dẫn nhựa ngang thì phình to ở chỗ có ống dẫn nhựa, thường chỉ có 1 ống dẫn nhựa trong mỗi tia. Có ống dẫn nhựa dọc phân tán trong đám quản bào gõ xuân và gỗ thu. Sợi quản bào dài trung bình 1,7mm. Gỗ cứng trung bình và nặng trung bình, khối lượng thể tích gỗ khô 640kg/m³. Hệ số co rút thể tích 0,55. Điểm bão hoà thớ gỗ 26%. Giới hạn bền khi nén dọc thớ 500kg/cm², uốn tĩnh 780kg/cm². Sức chống tách 7kg/cm. Hệ số uốn va đập 0,48. Gỗ thông đuôi ngựa có thể sử dụng trong xây dựng thông thường, dùng vào những cấu trúc bên trong, đóng hòm và bao bì. Cũng có thể sử dụng gỗ thông đuôi ngựa vào cấu kiện đồ mộc, làm bột giấy.